Opgraving middeleeuws schip ‘Vleuten 3’

Vrijdagmiddag 5 april was de opgraving van het schip ‘Vleuten 3’  uit de vroege middeleeuwen in het Máximapark eenmalig te bezoeken. De archeologische opgraving is gedaan ter voorbereiding van de aanleg van de laatste delen van de Vikingrijn in het Máximapark. Archeologen van de gemeente Utrecht (afdeling Erfgoed) en specialisten op het gebied van scheepsarcheologie gaven ter plekke uitleg over deze bijzondere vondst.

De Vikingrijn

Het schip ‘Vleuten 3’ is in 2016 ontdekt bij archeologisch onderzoek voor de aanleg van de Vikingrijn. Omdat de omstandigheden toen niet optimaal waren om het schip verder te onderzoeken, is het met grond toegedekt. Op de plaats van het schip wordt een van de laatste delen van de Vikingrijn aangelegd, waardoor het moest worden opgegraven. De Vikingrijn is een door bureau West8 ontworpen waterloop in het Maximapark, die is geïnspireerd op de Oude Rijn die duizenden jaren door dit gebied heeft gestroomd.

De Vleuten 3

Als een schip wordt ontdekt krijgt het de naam van plaats waar het is gevonden. Dit schip heeft de naam Vleuten 3 gekregen. Eerder werden de eveneens vroegmiddeleeuwse schepen Vleuten 1 en Vleuten 2 gevonden bij de aanleg van een ander deel van de Vikingrijn. In tegenstelling tot de Vleuten 3 zijn deze schepen niet opgegraven maar in de ondergrond bewaard gebleven.

Hergebruikt als kade

Het proefonderzoek in 2016 heeft duidelijk gemaakt dat de Vleuten 3 geen compleet scheepswrak is. Het is waarschijnlijk de helft van de bodem of scheepsvlak (van boord tot aan het midden) dat bestaat uit twee brede planken. Deze worden bij elkaar gehouden door spanten die met houten pennen aan de vlakgangen zijn bevestigd. Het scheepshout ligt op een aantal lange palen van eikenhout. Dit duidt erop dat een schip is gesloopt en dat delen hiervan in een kade of beschoeiing zijn hergebruikt. Een lot dat veel schepen die uit de vaart zijn genomen ten deel is gevallen. Oorspronkelijk stonden de palen met het scheepshout overeind en is deze constructie bij een overstroming weggespoeld en op de bodem van de Rijn terecht gekomen.

Hoe oud is de Vleuten 3?

Zowel het hout van de palen als de planken van het schip zijn dendrochronologisch onderzocht. Dergelijk onderzoek, waarbij de breedte van de jaarringen wordt gemeten, kan een datering en een herkomstgebied van het hout opleveren. Het onderzoek heeft aangetoond dat het scheepshout van de Vleuten 3 afkomstig is uit het Duitse Rijnland en dat voor de palen hout uit de directe omgeving is gebruikt. Vanwege het ontbreken van de buitenste spintringen kon helaas nog geen absolute datering van de bouw van het schip vastgesteld worden. Het jaarringonderzoek laat alleen zien dat dit vaartuig op zijn vroegst rond 820 na Chr. is gebouwd. Deze datering wordt bevestigd door het aardewerk dat rond het scheepshout is aangetroffen. Een datering in de negende eeuw maakt dit scheepswrak bijzonder want uit deze periode zijn nagenoeg geen andere scheepsvondsten bekend.

Vlakbij een nederzetting
Vooruitlopend op de bouw van een deel van de wijk Vleuterweide direct naast de Vikingrijn, heeft in 2007 uitgebreid archeologisch onderzoek plaatsgevonden, waarbij een grote nederzetting uit de vroege middeleeuwen is opgegraven. Deze nederzetting is vanaf het begin van de zesde tot en met het begin van de negende eeuw bewoond geweest en lag op de oever van de Rijn. De ligging en de globale datering van het scheepshout maken het erg aannemelijk dat de kade door de bewoners van deze nederzetting is gebouwd.

Een bekend scheepstype?

Omdat het scheepshout nog niet helemaal is vrij gegraven, kan er nog niet heel veel over het soort schip en de afmetingen hiervan worden gezegd. Duidelijk is wel dat het gaat om een karakteristiek rivierschip met een vlakke bodem, dat uitermate geschikt was voor het varen op een bochtige ondiepe rivier met zandbanken zoals de Rijn. Daarmee lijkt het op de Romeinse en vroegmiddeleeuwse rivieraken die eerder in de gemeente Utrecht zijn gevonden. Het archeologisch onderzoek zal de komende weken veel meer informatie over de scheepsconstructie en datering op gaan leveren.

Wat gaat er met de Vleuten 3 gebeuren?

Afhankelijk van de kwaliteit en omvang van het scheepshout, zal de constructie worden geborgen en voor verder onderzoek naar binnen worden gebracht. Hier zal het hout nauwkeurig door specialisten worden bestudeerd en gedocumenteerd, waardoor waarschijnlijk een betrouwbare reconstructie gemaakt kan worden. Wat er daarna met het hout gaat gebeuren is nog niet bekend.